Εν μέσω ορυμαγδού “επιτυχιών” και μεμψιμοιρίας, και με αφορμή την αποστασιοποίηση που προσφέρει η όποια θερινή ραστώνη, θα επιχειρήσω εδώ μια αποτίμηση –για μυημένους και μη– της τρέχουσας κατάστασης του ελληνικού οικοσυστήματος τεχνολογικού επιχειρείν.
Ένα τέτοιο οικοσύστημα αποτελείται εν γενεί από εργαζομένους, επενδυτές και επιχειρηματίες, οι οποίοι και συνεργάζονται με σκοπό τη δημιουργία επιτυχημένων εταιρειών στον καμβά μιας αγοράς. Στα ακόλουθα, και δεδομένου μεγέθους της τοπικής αγοράς, υποθέτω πως η αγορά-στόχος είναι εν τέλει η διεθνής, επομένως οι εταιρείες επιδιώκουν να δημιουργήσουν καινοτόμα προϊόντα λογισμικού που μπορούν να σταθούν στον διεθνή ανταγωνισμό.
Η επιτυχία μιας εταιρείας έχει διάφορα επίπεδα. Αρχικά, η δημιουργία προϊόντων που παράγουν αξία μεγαλύτερη του κόστους για τους πελάτες τους. Έπειτα, η παροχή ικανής ανταμοιβής για την εργασία των εργαζομένων της. Τέλος, η ανταμοιβή, αρχικά των επενδυτών για το ρίσκο που ανέλαβαν και στη συνέχεια των ιδρυτών της επιχείρησης για το ρίσκο και την εργασία που συνέβαλαν. Οι απολαβές, όπως θα περίμενε κανείς, αυξάνονται στα υψηλότερα επίπεδα, ακριβώς ανάλογα με τον κίνδυνο να μην υπάρξουν.
Σε γνώση μου, και στη βάση της παραπάνω διατύπωσης, οι ελληνικές τεχνολογικές εταιρείες που γνώρισαν ολοκληρωμένη επιτυχία στο παρελθόν είναι μετρημένες και στην πρόσφατη φουρνιά μάλλον ανύπαρκτες. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχουν επιτυχίες, ακόμη. Ωστόσο, αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό. Μία εταιρεία χρειάζεται τυπικά 4-5 χρόνια για να δημιουργήσει μία ομάδα, ένα προϊόν, να αναπτύξει μία εμπορική δραστηριότητα και είτε να εξαγορασθεί είτε να εισαχθεί σε κάποιο χρηματιστήριο στη βάση αυτής. Οι συντομότεροι οδοί, για παράδειγμα κάποια εξαγορά λόγω τεχνολογίας, δεν μπορούν να αποτελούν αυτοσκοπό και εν τέλει σπάνια αλλάζουν τον ρου ενός οικοσυστήματος.
Η μεγαλύτερη πρόοδος που έχει καταγράψει το οικοσύστημα τα τελευταία χρόνια είναι πως πλέον υπάρχει σημαντικός αριθμός ανθρώπων με παραστάσεις και δεξιότητες –ή την αφοσίωση να τις αποκτήσουν– αναφορικά με τα πρώτα στάδια δημιουργίας μιας τεχνολογικής επιχείρησης. Τεχνολόγοι, σχεδιαστές, πωλητές και άλλοι πολλοί έχουν δοκιμάσει κι έχουν δοκιμασθεί, έχουν αναζητήσει και βρει συνεργάτες, έχουν αποτύχει και προσπαθήσει ξανά, έχουν εν τέλει μάθει, όχι απαραίτητα σε αυστηρά επιχειρηματικό πλαίσιο αλλά σίγουρα σε πράγματα που είναι απόλυτα χρήσιμα σε αυτό.
Οι άνθρωποι αυτοί του οικοσυστήματος, και οι σχέσεις εμπιστοσύνης και συνεργασίας που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ τους, αποτελούν και το ισχυρό του χαρτί. Οι ρόλοι τους συχνά εναλλάσσονται και θα συνεχίσουν έτσι με αυξανόμενο ρυθμό, από εργαζομένους σε επιχειρηματίες και το αντίστροφο. Θεωρώ προσωπικά δεδομένο πως, εφόσον σε ανθρώπους με αυτή την ποιότητα και αυτά τα χαρακτηριστικά δοθούν ευκαιρίες σε υγιές πλαίσιο, εξαίρετα, για πολλούς απροσδόκητα θετικά αποτελέσματα θα συμβούν. Δεν είναι αν μη τι άλλο τυχαίο πως, σε μία χώρα με 28% ανεργία και έναν στους δύο νέους χωρίς απασχόληση, οι άνθρωποι με τις δεξιότητες και τη νοοτροπία αυτή απορρίπτουν προτάσεις εργασίας τη μία μετά την άλλη.
Αν ωστόσο η ωρίμανση των ανθρώπων του οικοσυστήματος αποτελεί την μεγαλύτερη πρόοδό του, δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι αυτή χρειάστηκε αρκετά χρόνια για να συμβεί. Οι διάφορες κοινότητες στις όποιες εκφάνσεις τους ξεκίνησαν 5-6 χρόνια πριν και αριθμούσαν αρχικά λίγες δεκάδες γραφικούς, για να φθάσουμε σήμερα στην ευρύτερη αποδοχή του τεχνολογικού επιχειρείν. Και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, οι σύντομοι δρόμοι σύντομα χάνονται.
Καθώς ωστόσο αρκετές εταιρείες κάνουν τα πρώτα τους βήματα και κάποιες προχωρούν περαιτέρω, γίνεται εξίσου σαφής η έλλειψη ικανού αριθμού ανθρώπων που έχουν τις παραστάσεις να βοηθήσουν ομάδες των 5-10 ατόμων να μεγαλώσουν στα 30-50 άτομα, σε αντίθεση με τη διαθεσιμότητα στελεχών ως αρχικά μέλη. Κι εδώ μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν, κάποιοι θα μεγαλώσουν αυτοδίδακτοι, άλλοι θα αλλάξουν γεωγραφία ή θα προσελκύσουν εμπειρία από πιο παραδοσιακούς κλάδους. Το οικοσύστημα θα ωριμάσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε γνώσεις, εμπειρίες και αριθμούς, ωστόσο η μονάδα χρόνου του δεν μπορεί να είναι μικρότερη από το έτος.
Αν τα παραπάνω μοιάζουν χρονοβόρα, είναι αναγκαίο να καταστεί σαφές ότι η διαθεσιμότητα κεφαλαίου απαιτεί ακόμα περισσότερη υπομονή. Τα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών των προηγμένων οικοσυστημάτων έχουν ως κύριους επενδυτές ασφαλιστικά ταμεία ή κληροδοτήματα, για παράδειγμα πανεπιστημιακά. Οι ιδιώτες που λειτουργούν ως άγγελοι ή επενδυτές κεφαλαίων συμμετοχών κατανοούν την τεχνολογία και έχουν βγάλει χρήματα από αυτήν. Για παράδειγμα, η δημόσια διάθεση μετοχών της Facebook πέρυσι δημιούργησε 1000 εκατομμυριούχους. Είναι αναμενόμενο αρκετοί από αυτούς να επανατοποθετήσουν μέρος των κεφαλαίων τους στον κλάδο που αντιλαμβάνονται καλύτερα.
Στη χώρα μας, τα ασφαλιστικά ταμεία επενδύουν αποκλειστικά σε κρατικά ομόλογα, γεγονός που ίσως ήταν λογικό ως πριν λίγα χρόνια και μοιραία θα χρειαστεί κάποια ακόμα για να αλλάξει. Επίσης, μάλλον δεν υπάρχουν ιδιώτες που να αντιλαμβάνονται και να έχουν βγάλει στο παρελθόν σημαντικά ποσά από την τεχνολογία. Κατά συνέπεια, είναι πολύ δύσκολο, αν όχι μέχρι πρότινος δεδομένα ανέφικτο, να αντληθούν κεφάλαια με την υπόσχεση κερδών που εδώ δεν έχουν συμβεί ποτέ, από ανθρώπους που δεν φέρουν έκθεση στο αντικείμενο.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο ανοίγουν νέες δυνατότητες. Λίγες δεκάδες Έλληνες πλέον εκτίθενται ως μικροί άγγελοι επενδυτές σε τεχνολογικές επιχειρήσεις, ενώ δημιουργήθηκε επίσης αριθμός κεφαλαίων επιχειρηματικών συμμετοχών με τη συγκεκριμένη αυτή στόχευση. Η αρχή φαίνεται να έχει συμβεί. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η αποκόμιση κερδών –αν τελικά αυτή καταστεί εφικτή– απαιτεί τυπικά διάστημα 5-10 ετών, ώστε να διαχυθεί η εμπειρία των θετικών αποτελεσμάτων και η τρέχουσα άνθηση να μην αποδειχθεί, παρότι αργόσυρτο, πυροτέχνημα.
Παραθέτω τα παραπάνω με έναν και μόνο σκοπό, να τεθούν οι προσδοκίες για το τοπικό μας οικοσύστημα στη ρεαλιστική τους βάση. Κάποια πράγματα μπορεί να συμβούν πιο γρήγορα, κάποια πιο αργά. Είναι γεγονός ωστόσο ότι, μετά από μόχθο πολλών ετών, για πρώτη φορά σήμερα όλα τα κομμάτια του παζλ δείχνουν να μπαίνουν στη θέση τους, και τα πρώτα αποτελέσματα μοιάζουν για τους πιο παλιούς πολύ καλά για να είναι αληθινά.
Αυτού λεχθέντος, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταστεί σε όλους σαφές πως θα περάσουν αρκετά ακόμα χρόνια ρίσκου και σκληρής δουλειάς μέχρι οι φιλοδοξίες να πάρουν στέρεη μορφή και οι προσδοκίες να γίνουν τελικά πραγματικότητα. Γι’ αυτό, αν κάποιοι αναζητούν ελντοράντο και “επιτυχίες” της μιας νύχτας μάλλον θα πρέπει να ψάξουν αλλού. Οι υπόλοιποι, όσοι είναι ευτυχείς που έχουν πλέον τη δυνατότητα να βγάζουν τα προς το ζην κάνοντας σωστά αυτό που αγαπάνε, είναι βέβαιοι πως θα ανταμειφθούν, στην ώρα τους, αν και την πιο σημαντική ανταμοιβή μάλλον την απολαμβάνουν ήδη.