Μου ανατέθηκε πρότινος να δώσω σύντομη ομιλία σε κοινό εφήβων αναφορικά με τον επαγγελματικό τους προσανατολισμό. Κατέληξα να αποφύγω κάποια αναφορά σε συγκεκριμένο κλάδο, για παράδειγμα το τεχνολογικό επιχειρείν και αντί αυτού να εστιάσω σε τροφή για ευρύτερη σκέψη. Ίσως τελικά ανέφερα εκείνα που πρόσφατα συνειδητοποιώ ότι θα ήθελα να είχα ακούσει στην ηλικία αυτή. Παραθέτω εδώ τις διαφάνειες και το σύντομο κείμενο σε περίπτωση που κριθούν ενδιαφέροντα.
Τι να κάνω στη ζωή μου, αυτό είναι το ερώτημα που -μοιραία και ευτυχώς- σας απασχολεί, σας διαβεβαιώ όχι μονάχα σε αυτή την ηλικία. Το ερώτημα αυτό ουσιαστικά αποτελεί σύνοψη τριών άλλων: τι πρέπει, τι μπορώ και τι θέλω να κάνω στη ζωή μου. Και είναι το πλέον σύνηθες στην ηλικία αυτή αλλά και αργότερα, να πιστεύουμε πως τα επιβαλλόμενα πρέπει είναι πολλά περισσότερα από τα ατομικά μπορώ, τα οποία με τη σειρά τους είναι υπερσύνολο των προσωπικών θέλω.
Πριν δούμε ωστόσο τι πρέπει, τι μπορούμε και τι θέλουμε να κάνουμε, ας συνειδητοποιήσουμε πρώτα ποιοι είναι οι διαθέσιμοι πόροι μας για αυτές τις επιθυμίες και στόχους. Ο σημαντικότερος όλων είναι ο εξής ένας: Ο χρόνος μας. Κάθε στιγμή που περνά κάνουμε μία συνειδητή επιλογή, αποφασίζουμε το πως θα αξιοποιήσουμε ή και ξοδέψουμε τον χρόνο μας. Θα συγκεντρωθούμε στο μάθημα των Αρχαίων ή των Μαθηματικών, θα αθληθούμε ή θα δούμε τηλεόραση, θα επιλέξουμε ως χόμπυ την κιθάρα ή τον ύπνο; Ταυτόχρονα, όλοι έχουμε το ίδιο προσδόκιμο ζωής, ο εκτιμώμενος χρόνος μας σε αυτόν τον πλανήτη είναι ο ίδιος, κατά συνέπεια, καθώς όλοι διαθέτουμε την ίδια ποσότητα του υπέρτατου αγαθού, είμαστε όλοι ακριβώς ίσοι.
Ο τρόπος ακριβώς που αξιοποιούμε το υπέρτατο αγαθό μας είναι αυτός εν τέλει που καθορίζει τη διαδρομή μας. Ο Αριστοτέλης έλεγε πως είμαστε ότι κάνουμε επαναληπτικά, διαμορφώνουμε τις συνήθειές μας και στη συνέχεια διαμορφωνόμαστε από αυτές. Ο Malcolm Gladwell, αμερικανός συγγραφέας, πρόσφατα διατύπωσε τη θεωρία ότι κανείς χρειάζεται 10.000 ώρες εξάσκησης -πιο πρακτικά 20 ώρες την εβδομάδα, λιγότερες από 3 την ημέρα, για 10 χρόνια- ώστε να γίνει κορυφαίος στο αντικείμενό του σε παγκόσμια κλίμακα. Σκεφτείτε για λίγο, μπορείτε να επιλέξετε οτιδήποτε και να γίνετε οι καλύτεροι σε αυτό, απλά και μόνο αν επενδύσετε 10.000 ώρες στην εξάσκησή του.
Πέρα από την σχετική ή μη ακρίβεια τέτοιων ισχυρισμών, συγκρατήστε το εξής: Ταλέντο δεν υπάρχει, ή, ακόμα κι αν δεχθούμε ότι υπάρχει, είναι πολύ λιγότερο σημαντικό, για την ακρίβεια μάλλον απαρτίζεται αποκλειστικά από σκληρή δουλειά. Αν κάποιος νομίζετε πως είναι ταλαντούχος στα Μαθηματικά, είναι μάλλον γιατί ήδη από το δημοτικό ξόδευε περισσότερες ώρες στο να μελετά το αντικείμενο, παρά στο ότι “γεννήθηκε ιδιοφυής”. Στην πραγματική ζωή εκεί έξω, κάθε λαμπρός άνθρωπος που θα συναντήσετε σας διαβεβαιώ πως θα οφείλει την οξύνοια και τα επιτεύγματά του αποκλειστικά στην σκληρή του δουλειά, τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο από αυτή. Και βρίσκεται ακριβώς στο χέρι σας στο να γίνεται λαμπροί εσείς οι ίδιοι, η καθεμιά και ο καθένας από εσάς.
Ενώ τα παραπάνω ισχύουν για τον χρόνο, η ζωή συνιστά η ίδια μία διαδικασία μάθησης, όπου ότι κάνετε αύριο είναι περισσότερο σημαντικό από όσα κάνατε μέχρι σήμερα μαζί. Επιτρέψτε μου να επαναλάβω, όλα όσα κάνατε μέχρι σήμερα είναι λιγότερο σημαντικά από αυτά που θα κάνετε αύριο. Για παράδειγμα, όσα διαγωνίσματα μαθηματικών κι αν έχετε γράψει μέχρι σήμερα, είναι λιγότερο σημαντικά από τις εξετάσεις στο τέλος της χρονιάς, κι αυτές με τη σειρά τους από τις πανελλήνιες εξετάσεις που θα ακολουθήσουν. Στη συνέχεια, τα εξεταζόμενα μαθήματα στο πανεπιστήμιο είναι λιγότερο σημαντικά από όταν επιχειρήσετε να υλοποιήσετε τα όσα μάθατε στον πραγματικό κόσμο, σε μικρή αρχικά κλίμακα, στη συνέχεια σε μεγαλύτερη, έπειτα διοικώντας άλλους που υλοποιούν τις οδηγίες σας.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι δεν πρέπει να ενδιαφέρεστε για όσα θα κάνετε σήμερα, σκεφτείτε, αυτό που κάνετε είναι πιο σημαντικό από όλα όσα κάνατε μέχρι χθες. Αναδεικνύουν ωστόσο τον πρωτίστως μαθησιακό χαρακτήρα της πορείας που ονομάζουμε ζωή. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, η αποτυχία συνιστά απόλυτα αποδεκτό, για την ακρίβεια επιθυμητό βήμα σε αυτή την πορεία. Κι αυτό γιατί, το να προσπαθείς και να αποτύχεις είναι ο πιο αποδοτικός τρόπος για να μάθεις. Για την ακρίβεια, η ειλικρινής προσπάθεια σε βρίσκει μονάχα κερδισμένο: είτε θα επιτύχεις τον αρχικό σου στόχο, είτε θα μάθεις όσα περισσότερα μπορείς ώστε να επιτύχεις τον πιο σημαντικό επόμενο. Ο κορυφαίος μπασκετμπολίστας όλων των εποχών ήταν αυτός που είχε χάσει τις περισσότερες κρίσιμες προσπάθειες από κάθε άλλον, και, σύμφωνα με τον ίδιο, αυτό ακριβώς ήταν που τον έκανε επιτυχημένο.
Εστιάζω στην αποδοχή της αποτυχίας ως κάτι το ιδιαίτερα ωφέλιμο γιατί η αβεβαιότητα πρόκειται να είναι βασικό συστατικό του μέλλοντός μας. Και εδώ σας λέω ότι αυτό είναι κάτι φυσιολογικό, για εμένα επίσης επιθυμητό. “Τα πάντα ρει” στον φυσικό κόσμο και οποιαδήποτε απόκλιση είναι μάλλον τεχνητή, κατά κανόνα οδηγεί σε περισσότερα προβλήματα από όσα επιχειρεί να λύσει. Οι γονείς μας ίσως είχαν μάθει διαφορετικά, ανέμεναν ένα σίγουρο μέλλον, μία βέβαιη δουλειά. Η πραγματικότητα του αύριο θα είναι διαφορετική και οφείλουμε να την αφουγκραστούμε.
Ως σήμερα επιτυχία θεωρούνταν να ακολουθήσει κάποιος τα βήματα άλλων, δεδομένες πορείες και αποτελέσματα -θα γίνω δικηγόρος ή γιατρός, σε 10 χρόνια κατά μέσο όρο θα έχω αυτό τον μισθό- σε έναν στατικό χάρτη. Σήμερα οφείλουμε να θεωρήσουμε τα δεδομένα ως βαρετά και αδιάφορα. Τα ενδιαφέροντα πράγματα προκύπτουν πλέον εκτός της προσωπικής μας ζώνης άνεσης και του υφιστάμενου χάρτη, όχι ακολουθώντας την πεπατημένη. Ο κόσμος γύρω μας αλλάζει με ρυθμούς ιστορικά πρωτόγνωρους, και η κοινωνία περιμένει από εμάς να εξερευνήσουμε τις νέες περιοχές, να γίνουμε πραγματικά χρήσιμοι και να δημιουργήσουμε οι ίδιοι τα όσα χρειαζόμαστε για να προχωρήσουμε.
Τα προηγούμενα ίσως μοιάζουν αρκετά θεωρητικά, θέλω ωστόσο εδώ να σας προτείνω έναν αρκετά πιο πρακτικό τρόπο για να αξιοποιήσετε περισσότερο τον χρόνο ως υπέρτατο αγαθό σας, να προετοιμάζεστε συνεχώς για το σημαντικότερο αύριο, να αφουγκραστείτε την αποτυχία και την αυξανόμενη μεταβλητότητα του κόσμου γύρω σας. Αν μη τι άλλο, ο τρόπος αυτός με έχει βοηθήσει αρκετά στην σύντομη, ημιτελή και ως τώρα μάλλον αποτυχημένη επαγγελματική μου διαδρομή, εξ ου και σας τον καταθέτω εδώ για να τον αξιοποιήσετε αν τον κρίνετε χρήσιμο.
Πριν αποφασίσετε τι θα κάνετε, βρείτε κάτι για το οποίο πραγματικά είστε ενθουσιασμένοι. Κάτι που θα σας κρατάει άγρυπνους από ενδιαφέρον το βράδυ και θα σας κάνει να σηκώνεστε χωρίς δεύτερη σκέψη από το κρεββάτι το πρωί. Πιθανώς δεν θα το έχετε βρει ήδη, ούτε θα σας έρθει ως επιφοίτηση αργά απόψε. Να έχετε υπομονή, οσοδήποτε χρειαστεί. Για να φτάσετε εκεί ίσως θα πρέπει να μάθετε πολλά και να διαβάσετε περισσότερα, να κάνετε πράγματα που δεν είχατε φανταστεί και να αλλάξετε συνήθειες σε βαθμό που δεν θεωρούσατε εφικτό. Όταν φτάσετε όμως εκεί θα το καταλάβετε, και είμαι εδώ για να σας πως ότι εκείνη τη στιγμή -δευτερόλεπτα ή χρόνια μετά- θα αντιληφθείτε πως άξιζε κάθε προσπάθεια που καταβάλατε για αυτή.
Από τη στιγμή που βρήκατε το αντικείμενο που πληροί τις προηγούμενες και άλλες προϋποθέσεις, αφοσιωθείτε σε αυτό. Για την ακρίβεια, δεν χρειάζεται να σας πω εγώ κάτι, θα το κάνετε μόνοι σας. Όταν κάποιος είναι ενθουσιασμένος, -μοιραία και ευτυχώς- δίνει αυθόρμητα και χωρίς δεύτερη σκέψη όλο του το είναι για το αντικείμενο αυτό. Εγώ είμαι εδώ σήμερα για να σας πως δεν χρειάζεται καν η δεύτερη σκέψη: Καθώς θα αφοσιωθείτε -με δική σας πρωτοβουλία- θα ξεχωρίσετε, θα γίνεται εξαιρετικοί και αξιοσημείωτοι στο αντικείμενο της επιλογής σας. Και μην έχετε καμία αμφιβολία, η κοινωνία είναι αξιοκρατική στους αυθεντικούς, θα ανταμειφθείτε για κάθε μία από τις προσπάθειές σας, τυπικά με τρόπο αναπάντεχο.
Θέλω λοιπόν εδώ σήμερα να σας καταστήσω σαφές, σε περίπτωση που βρείτε, ενθουσιαστείτε και αφοσιωθείτε σε ότι εσείς πραγματικά θέλετε, θα συνειδητοποιήσετε ότι αυτά που θέλετε είναι περισσότερα από αυτά που νομίζατε πως μπορείτε, κι αυτά με τη σειρά τους είναι πολύ πιο απαιτητικά από όσα άλλοι σας έλεγαν ότι πρέπει να κάνετε. Και να θυμάστε, κάθε στιγμή της διαδρομής θα είναι και μια ανταμοιβή. Καλή αρχή.